Министерство культуры Республики Бурятия
БУ СБДЭЗ «БУРЯАДАЙ ГҮРЭНЭЙ Х. НАМСАРАЕВАЙ НЭРЭМЖЭТЭ АКАДЕМИЧЕСКЭ ДРАМЫН ТЕАТР»
Режим работы кассы
с 10:00 до 18:30,
перерыв с 14:30 до 15:00,
без выходных
8 (3012) 222-537
Республика Бурятия
г.Улан-Удэ, ул.Куйбышева, 38
Цырен Шагжинай 100 жэлэй ойн баяр тэдэглэгдээ
06
мая
Цырен Шагжинай 100 жэлэй ойн баяр тэдэглэгдээ

Будамшуу, Будамшуу нэрэтэйб даа,
Буряадхан орондоо нютагтайб даа.
Буруушан Будамшуу гэлсэнхэйл даа,
Бултандаа намайгаа мэдэнхэйл даа...

 

   Майн 5-ай үдэр Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй академическэ драмын театрай ордон соо “Будамшуугай мүрөөр” гэһэн, Буряад АССР-эй арадай зүжэгшэн Цырен Шагжинай 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан тоглолто үнгэрөө.

  Цырен Галзутович Шагжин хадаа буряад соёл уралигай гайхамшагта ажаябуулагшадай нэгэн, бэлигтэй зүжэгшэн, уран найруулагша, киноактер, оршуулагша, уран зохёолшо, драматург, буряад арадай дуунуудай ирагуу гүйсэдхэгшэ. Тэрэ 1919 оной майн 5-да  Загарай аймагай Хара-Шэбэр нютагта түрэһэн намтартай.

  Буряад АССР-эй арадай зүжэгшэн, РСФСР-эй соёл уралигай габьяата ажаябуулагша Цырен Шагжинай бүхы наһанайнь, ажалайнь намтар Буряад драмын театртай нягта холбоотой байһан.  Энэ театртаа зүжэгшэнээр, уран найруулагшаар, драматургаар хүдэлһэн. Тайзан дээрэ олон рольнуудые гүйсэдхэһэнэй хажуугаар, «Пржевальский», «Пора таежного подснежника», «Алитет уходит в горы» гэһэн совет гүрэн дотор сууда гараһан кинонуудта наадаһан.

   Үндэһэн буряад драматургиин алтан жасада ороһон «Будамшуу» гэжэ шог зугаатай, ёгто зүжэгынь авторайнгаа нэрые илангаяа суурхуулһан. Тэрэнь Буряадай гүрэнэй Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ драмын театрай тайзан дээрэ табигдахаһаа гадна, Москвада, Татарта, Яхадта, Хакассида, Тувада, Хальмагта, мүн Монголдо табигдаһан байна. «Түрүүшын жэл», «Һэшхэл», «Хабарай дуун», «Шүдхэртэй сүндүүг», «Тангариг», «Галта джунгли» гэжэ зүжэгүүдыень харагшад халуунаар хүлеэжэ абаа һэн. Цырен Шагжинай зүжэгүүд ород, монгол, болгар, латыш, татар, адыгей болон бусад олон хэлэнүүдтэ оршуулагданхай.

  Цырен Шагжин баһа прозо бэшэдэг байгаа. Рассказ, повестьнуудай хэдэн cуглyyлбaринуyдыe бэшэжэ гаргаһан юм.

  Цырен Галзутович Максим Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдай дэргэдэхи Дээдэ литературна курсада һуралсаа. 1952-1959 онуудта Буряад драмын, Буряадай оперо болон баледэй театрай ахамад режиссёроор хүдэлһэн намтартай.

  Бэлигтэй драматургын зүжэгүүд мүнөөшье болотор харагшадай сэдьхэлые хужарлуулжа, баярлуулжа  байһаар.

   Тус тоглолто хадаа Цырен Шагжин тухай багахан видеобуулгабаряар эхилээ. Тэрэнэй удаа «Хаанаһаа ябанаш, Будамшуу?” гэһэн шог ёгто номероор тоглолтын ябаса эхилээ.

   18 жэлэй туршада 1 000 гара дахин тайзан дээрэ наадагдаһан «Будамшуу»  зүжэгһөө “Тогооной архихан”, “Елбой ноен”, “Пяглай Һорни хоёр” гэһэн хэһэгүүд харуулагдаа.  Буряад арадай алишье сагта мүнхэ байдаг шог зугаа, сэсэн мэргэниие тодо элеэр гаргажа, Росси Уласай арадай зүжэгшэд Марта Зориктуева, Нина Токуренова - Пягляйн дүрэ, Буряад Уласай  арадай зүжэгшэн Сэнгэ Ломбоев – Будамшуугай дүрэ, Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Баста Цыденов - Елбой ноёной, Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Биликто Дамбаев Билдуугай дүрэ ба Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Солбон Субботин Һорниин дүрэ шадамар бэрхээр харуулжа, харагшадые ехэтэ баярлуулаа. 

   Цырен Шагжинай ондоо, баһал үнихэнэй наадагдаагүй “Шүдхэртэй сүндүүг” гэһэн зүжэгэйнь хэһэг Росси Уласай арадай артист Людмила Дугарова, Росси Уласай габьяата зүжэгшэн Чингис Гуруев, Буряад Уласай габьяата зүжэгшэд Баяр Бадмаев ба Дарима Гылыкова гэгшэд абьяас бэлигэйнгээ шэмэгээр амидыруулан харагшадай урманда дэлгээгээ.

  Будамшуу гэжэ роль Росси Уласай арадай зүжэгшэн Михаил Елбоновой одо мүшэтэ роль ха юм даа. Михаил Гомбоевич 14 жэлэй саана “Эдир Будамшуу” гэһэн хүүгэдэй мүрысөө эмхидхэһэн намтартай. Тус тоглолтодо уласхоорондын хэмжээнэй болоһон «Эдир Будамшуу» мүрысөөнэй хэдэн  жэлнүүдэй илагшад – Буряад драмын театрай залуу зүжэгшэд Ангараг Чагдуров, Булат Самбилов, эстрадын дуушад Ринчин Турлаков, Баясхалан Базаржапов, Никита Спицын гэгшэд хабаадаа. Булта ирагуу һайхан дуунуудые дуулажа, харагшадай халуун альга ташалгада хүртөө. Баясхалан Базаржапов “Сельтисон” гэһэн шог ёгто номер харуулаа.

  Цырен Шагжин тухай олон дулаан дурсалга, һанамжанууд хэлэгдээ. Михаил Елбонов элитэ буряад драматургын нангин дурасхаал болгон “Аба эжы хоёрни” гэһэн дуугаа дуулаа. “Будамшуу Гэрэл хоёрой дуэт” гээшые гурбан үеын зүжэгшэд гүйсэдхөө.

  Дүрбэн тээшэ тэгшэ абьяас бэлигтэй Загарайн алдарта хүбүүн Цырен Галзутович Шагжинай мүнхэ дурасхаал сагай урасхалһаа мүлирөөгүй, мартагдаагүй. Буряад арадайнгаа соёл уралигай түүхэдэ аргагүй ехэ нүлөө үзүүлһэн ашань, гайхамшагта мүрөө үлөөһэн габьяань мүнөөдэр бүришье үнэ сэнтэй, эрдэни мэтээр үзэгдэнэ.