Министерство культуры Республики Бурятия
БУ СБДЭЗ «БУРЯАДАЙ ГҮРЭНЭЙ Х. НАМСАРАЕВАЙ НЭРЭМЖЭТЭ АКАДЕМИЧЕСКЭ ДРАМЫН ТЕАТР»
Режим работы кассы
с 10:00 до 18:30,
перерыв с 14:30 до 15:00,
без выходных
8 (3012) 222-537
Республика Бурятия
г.Улан-Удэ, ул.Куйбышева, 38
«Шалхуу Рабдан» гэһэн шэнэ зүжэг тухай хөөрэлдөөн
06
октября
«Шалхуу Рабдан» гэһэн шэнэ зүжэг тухай хөөрэлдөөн

Буряад драмын театр түрэл арадайнгаа абьяас бэлигтэй хүбүүдэй нэгэн болохо, агууехэ уран зохёолшон, драматург Даширабдан Батожабайн 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан «Шалхуу Рабдан» гэһэн зүжэг бэлдэжэ байна. Зүжэгэй премьерэ хадаа харагшадай һонорто октябриин 15,  16-ай үдэрнүүдтэ дэлгээгдэхэ.

Энэ зүжэгэй уран найруулагша ба инсценировкыень зохёоһон Буряад Уласай арадай зүжэгшэн, Росси гүрэнэй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Саян Жамбаловтай хөөрэлдэбэбди.

- Саян Цыдыпович, энэ зүжэг «Шалхуу Рабданай хөөрөөн» гэһэн Даширабдан Батожабайн автобиографическэ туужаар табигдана гэжэ олондо дуулгаа һэмди. Бага наһан тухайгаа дурсан һанажа бэшэһэн зохёол болоно, теэд юундэ Шалхуу Рабдан гэжэ нэршэһэн байгаа гээшэб гэжэ асуудал табиха дуран хүрэнэ. 

- Минии һанахада, жаахан Рабдан шалхагар, томо хасартай байхадань, багадань булта эрхэлүүлжэ Шалхуу Рабдан гэжэ нэршэһэн байгаа. Туужын тон эхиндэ Батожаб Бальжид хоёр Даширабданиие үргэжэ абаад, мансылаатай нарайгаа гэртээ асараад, задалжа харахадань, шалхагархан, хэрмэн маряатайхан үхибүүн урдаһаань хараад энеэбхилжэ байгаа һэн ха. - Ооо, Рабдамнай миһэржэ байна, шалхагархан, маяа хүлтэйхэн хүбүүмнай энеэжэ байна - гэлдэжэ хөөршөөһэн байгаа. Шалхуу Рабдан гэжэ эрхэ нэрэниинь болоно. Ород хэлэн дээрээ энэ туужамнай «Рассказы беспокойного Рабдана» гэжэ оршуулагдажа нэрлэгдэһэн, миин удхаарнь байрагүй Рабданай хөөрөөн гэжэ болоһон, нэгэ жаа тодо бэшэ, гэжэ һананаб.

- Энэ «Шалхуу Рабданай хөөрөөн» гэһэн зохёолыень юундэ шэлээбтэ, юугээрээ Танда һайхашаагдааб?

- Нэн түрүүн, минии һанахада, гоёор бэшээтэй туужа, маанад булта хүдөөдэ үндыһэн үхибүүд ха юмди, тиимэһээ зохёол соо харуулагдаһан үйлэ хэрэгүүд булта толгой сэдьхэл соомнай тодо зурагууд боложо, элеэр харагдажа байна. Хүн болохо багаһаа, хүлэг болохо унаганһаа гэдэгтэл, бултал хүүгэд наһаяа һайханаар дурсан ябадаг гээшэбди. Тиигээд иимэ бэрхэ уран зохёолшо, драматург хүн ямар үндэһэтэйб, ямар оршондо хүнһөөл ондоо аяг заниинь, абьяас бэлигынь болбосорооб гэжэ олон зондо һонирхолтой байха гэжэ һананаб. Тэрэнэй хажуугаар, театрай маягта ехэ таару аялгатай зохёол гэжэ тоолоноб.

Бидэ 2016 ондо Батожабайн 95 жэлэй ойн баярта «Домогтол адли наһан» гэжэ зүжэг табяа һэмди. Тэрэ зүжэг соо Даширабдан Одбоевичай наһанайнь нүхэр Һамасуу Батуевнагай дурсалганууд орожо, агуу уран зохёолшын орёо, булаг шэнги бурьялжа байһан хуби заяан тухай ажал болоо һэн. Мүнөөдэрэй байдалаар Ородтошье, Буряадташье Даширабдан Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэхэ мэтэ элитэ бүтээлнүүдые олон зон мэдэнэ, уншаһан байдаг. Харин, бага наһанайнь дурсалга тухай хэр олоор мэдэнэ хаб гэжэ асуудалда абтан, энэ зохёолоорнь зүжэг найруулха гэжэ шиидээб.

- «Шалхуу Рабданай хөөрөөн» гэжэ зохёолоо бэшэхэдээ, Даширабдан Батожабай сэдьхэлэйнгээ ямар бодолдо абтажа бэшээб, ямар нэгэ захяа удха хэлэхэеэ һанаа гү, Та юун гэжэ һананабта?

- Энэ хүмнай багаһаа хурса ухаатай, хэлэнэй эзэн, тэршээ, байрагүй, шалюун хүбүүн байгаа ха юм даа. Үндын томо болоходоошье, элдэб ушаралнуудта орохо, хэлтэгышье харгыгаар ябашаха зарим ушарнууд хуби заяандань дайралдаһан байна. Эдэ бүхы наһанайнь дабаанууд, ушарнууд намтарыень баяжуулаашье гэхэдэ болоно. Харин, бүдүүн, элитэ уран зохёолшон болоод, эршэтэ наһанайнгаа үнсэг дээрэһээ ажабайдалаа шэртэн, шүүмжэлэн хаража байхадаа, аба эжыгээ ехэл үгылжэ, хайрлажа, тэдэнээ яатараа зобоодог, сошоодог, мэгдэхээдэг байгаа гээшэбиб гэжэ шаналһанаа, хойноһоонь ходо һанаагаа табижа байһан эжы абынгаа ашыень харюулжа үрдиһэн юм гүб, өөрыгөө нэгэ жаа зэмэлһэн гү, гэмээ мэдэрһэн бодол мэдэрэлнүүдтэ абтажа бэшээ гэхээр байна.

- Даширабдан Одбоевич тухай арад соомнай олон үльгэр домогууд ябадаг гээшэ, ганса манай театр соо үеһээ үедэ дамжуулагдадаг түүхэнүүд бии ха юм. Нэгэ тиимэ ушарыень хөөрэжэ үгыт.

- Театр соо болоһон ушар бэшэ, тоонто нютагтань иимэ нэгэ энеэдэтэй ушар болоһон ха. Yетэн нүхэдөө суглуулаад, голой эрье дээрэ уулзалгын баяр эмхидхээд, уһанда ойможо байжа булта хүхилдэбэд ха. Бултанай уһанда ороһон хойнонь, Даширабдан Одбоевич хубсаһа хунарыень суглуулаад, Волга машина руугаа хээд, ябашаһан байгаа. Эхэнэр, эрэгүй булта нюсэгэнүүд үлэшөө.

- Хүнүүдые тиигэжэ гасаалдаг хүйхэр байгаа хадаа…

- Тиигээ, урданаймнай зон тиимэ зантай байгаа гээшэ гү, тиимэ дэлгэр, үргэн, уужам сэдьхэлтэй байгаа болоно. Бидэ нэгэ жаа ондоо, ажабайдалдаа үлүү томоотойгоор ханданабди гэжэ һанадагби. 

- «Домогтол адли наһан» гэжэ зүжэг соо Батожабайн дүрые Баярто Ендонов гүйсэдхэһэн байна, мүнөө Булат Самбилов наадана. Танай һанамжаар энэ ролиие Булат хэр бэелүүлжэ шадааб?

- Баярто Ендонов наадажашье болохо байгаа, теэд «Yхэжэ ядашаһан король» гэжэ зүжэг соо гол роль наадана, сүлөөгүйшэг байна. Булат Самбилов зандаа һайн наадана гэжэ хэлэхэ байнаб. Энэ зүжэг досоогоо үшөө эдеэшэхэ, хүгжэхэ, болбосорхо, сагай ошохо бүри мүлигдэжэл байха. Булад баһал энэ роль соогоо ургаха, энэнь дамжаггүй. Залуу гүлмэр Батожабайн согтой, урагшаа тэгүүлһэн абари зангыень, ерээдүйдээ ехэ найдаһан, зонойшье, зугаатайшье, һонюушархуу байһыень тодоор оножо харуулаа гэжэ зүжэгэй тушаалга дээрэ театраймнай аха захатан һанамжануудаараа хубаалдаа бэлэй.

- Би баһа Булат рольдоо таарана гэжэ харааб. Энэ зүжэгтэ залуушуулнай олоор хабаадаа, тиимэһээ дорюун элшэтэй зүжэг болоһониинь гайхалгүй.

- Yшөө нэгэ ямар зорилго дахаабши гэхэдэ, манай залуу зүжэгшэднай Батожабайн үлээһэн һүлдэ баялигһаа амасажа, энэ туужын хурса, баян, жэнхэни буряад хэлэндэ сэдьхэлээрээ хүртэжэ, аман соогоо эрьюулжэ, амтархажа үзэг лэ даа гэжэ һанаан байгаа. Даширабдан Одбоевичай зохёолнуудынь манай арадай уран зохёолой дээжэ болоно ха юм.

- Тиимэ даа. Дунда наһанай зүжэгшэдые Буряадай Уласай арадай зүжэгшэн Биликто Дамбаев ба Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Солбон Субботин хоёр түлөөлөө гээшэ.    

- Зүжэг соомнай Даширабдан Батожабайн Буряад-Монгол  хүгжэмэй-театральна училищидэ һураһан үе саг харуулагдана. 1936 онһоо 1939 он болотор һураха сагтань буряад соёл урлалай хүгжэлтэдэ ехэ хубитаяа оруулһан, ерээдүйн зүжэгшэд, дуушад, соёл культурын ажаябуулагшад суг һуража байгаа. Хэд бэ гэбэл, Лидия Абушеева, Георгий Лосев, Буда Вампилов, Дагзама Чимитова, Цырен Шагжин, Надежда Петрова, Бадма Балдаков, Цырен Хобраков, Вера Лыгденова, Татьяна Гергесова, Абида Арсаланов, эрдэмтэн Сергей Балдаев гэгшэд һуража ябаа, үшөөшье олон зон. Арбан табатайхан Даширабдан оюутан боложо, эдэ зоноор нэгэ тогоон соо болбосоржо, ажабайдалай түрүүшын хэшээлнүүдээ гаталжа ябаа ха юм. Тэдэ нүхэдэйнь зариманиинь наһаар ахашаг байгаа. Тэдэнэй дүрэнүүдые Биликто, Солбон хоёр наадана.

- Энэ зүжэг табилгадатнай хэн туһалнаб?

- Тайзанай оршониие, сценографииень манай театрай ахалагша уран зураашан Натали-Кейт Пангилинан бүтөөгөө, дуу хүгжэмэй талаар – Дахалэ Жамбалов, хатарай талаар – Евгения Герасимова хүдэлөө, найруулагшын туһалагша – Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Елена Дамбаева. Иимэ бүлгэм зүжэг бэлдэжэ байнабди. Хабаадажа байһан зүжэгшэд гэхэдэ, Булат Самбилов, Лосолма Протасова, Биликто Дамбаев, Солбон Субботин, Ольга Ломбоева-Ранжилова, Янжина Ринчинова, Номин Цыренжапова, Зорикто Цыбендоржиев, Дашинима Доржиев, Солбон Ендонов, Дахалэ Жамбалов, Игорь Раднаев, Рая Бадмаева, Бальжан Арданбазарова гэгшэд наадана.

- Асуудалнуудтамнай дэлгэрэнгы харюунуудые үгэһэндэтнай баярые хүргэнэб! Харагшадтаа хэлэхэ байнабди, октябриин 15, 16 –да «Шалхуу Рабдан» гэһэн шэнэ зүжэгыемнай ерэжэ харагты, бидэ хүлеэн байхабди!

Автор: Намжилма Цыденова, театрай уран зохёолой таһагай мэргэжэлтэн. 


Фотоотчет