Буряад драмын театр мэдээжэ болоhон драматург Ярослава Пулиновичай “Эльзын газар” гэһэн пьесээр “Оройтоһон дуранай охин” гэһэн шэнэ спектакль табиба. Литовско режиссёр Тадас Монтримас болон сценограф-уран зурааша Кристина Войцеховская хоёр уригдажа, энэ ажал бүтээгдэбэ гээшэ. 

Энэ зүжэг ямар нэгэ үе саг, болзор, үндэhэ яһатан тухай бэшэ. Гэр бүлын, хүн зоной юрэнхы харилсаан. Дала наһаяа дабаһан хүнүүдэй инаг дуран тухай хэлэгдэнэ. Пушкинай хэлэһээр, “Любви все возрасты покорны”. Энэ хүнгэн һальхай ябадал бэшэ, гүн сэдьхэлэй, нангин, арюухан, наһан соогоо нэгэл дахин үгтэдэг инаг дуран... 

Тадас Монтримас Кристина Войцеховская хоёр Буряад орондо уригдажа, жэл хахадһаа үлүүтэй ажаллажа байна. Гэбэшье буряад арадай заншал, абари зан һайн мэдэхэ болонхой. 

- Би түрүүн “Эльзын газар” гэһэн зүжэг табиха гэжэ дурадхалай ороходо, гайхаа һэм. Буряад зон аха захатанаа хүндэлдэг, гэр бүлын харилсаан бүхэ байдаг ха юм. Тиигэһээр Буряад театрай артистнуудтай хөөрэлдэһөөр байтараа, мүнөө үеын түрэлхидэй болон хүүгэдэй харилсаан бусад яһатанһаа илгаагүй, тон адли, мүнөө сагай шэнжэтэй гэжэ ойлгоо һэм, - гэжэ Тадас Монтримас хөөрэнэ. 

Театр асуудал табиха ёһотой 

Юрэ ажабайдалдаа энээн тухай хэлсэжэ, хөөрэлдэжэшье байдаггүй гээшэ аабзабди, олоной һанаа зобоодог асуудалнууд тухай имагтал уран hайханай бүтээлнүүд соо хэлэгдэдэг, харуулагдадаг.

- Бидэ хуби заяагаа шэлэхэ эрхэтэй гүбди? Ажабайдалаа өөрынгөө дураар хубилгаха, өөрынхеэрээ ажаһууха эрхэтэй гүбди? Али үри хүүгэдһээ дулдыдажа, хүн зоной хоб үгэ хүүрһээ шэлээрхэжэ, хубиингаа жаргал алдаха ёhотой гүбди? Иимэ асуудал тус зүжэг соо табигдана, - гэжэ найруулан табигша тайлбарилна. 

Намда буряадууд дүтэ 

Залуу режиссёр Буряадта ерэһээр, 6 зүжэг найруулан табяа. Энэ удаа буряад хэлэн дээрэ зүжэг түрүүшынхиеэ табижа, бага сага бэрхэшээлнүүдтэйшье ушараа. Гэбэшье хэлэ мэдэхэшьегүй һаа, хүнэй харилсаан, хөөрэлдөөнэй аянга эли ааб даа. Эдэ хоёр хүн хэрэлдэнэ гү, али бэе бэедээ зөөлэхэнөөр хандана гү гэжэ хэлэлгын аялгаар ойлгохоор ха юм. 

- Буряад арад намда дүтэ. Ород яһатанда орходоо, бидэ, литовецууд ба буряадууд, адлирхуу, аалин, намдуу абари зантайбди. Даб гээд өөрынгөө абари зан хубилгажа, нюур шарайдаа гаргажа байдаг бэшэ, бэеэ барижа шадаха зон ха юмбибди. Гэбэшье энэ зүжэг соохи геройнуудай дүрэнүүдые буряад артистнууд ехэ бэрхээр дамжуулжа шадаа, - гэжэ Тадас тэмдэглэнэ. 

Эндэ Буряад драмын театрай табиһан Ги де Мопассанай “Пышка” зүжэг hанаандамни оробо. Элитэ француз уран зохёолшын бэшэһэн зүжэг буряад маягаар, үйлэдэгшэ нюурнуудта буряад, санаартанда буддын шажанай заншалта хубсаһа үмдэхүүлэн табихадань, ехэ таагүй байгаа һэн. Харин Тадас Монтримас найруулагшын энэ зүжэгые байhан түхэл соонь табиhанда баясамаар. 

Зүжэг бүтээхэ гээшэ орёо 

Ямаршье зүжэгэй тайзан дээрэ харуулагдатар нилээд ехэ ажал ябуулагдадаг гээшэ. Нэн түрүүн зүжэг шэлэхэ ажал. Залуу драматург Ярослава Пулиновичай бүтээлнүүд мүнөө үедэ “одото хаhадаа” гэхэдэ, алдуу болохогүй. Тэрэнэй зүжэгүүдые табяагүй театр мүнөө үеын урасхал соо ябанагүй гэлсэжэшье магад. Ород хэлэн дээрэ бэшэгдэhэн зүжэг буряадшалха гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ, эндэ ганса хэлэ hайнаар мэдэхэ бэшэ, мүн зохёолой удхын нариихан утаһа таһалангүй дамжуулха, театрай нюуса һайн мэдэхэ хүн хэрэгтэй. Тус зүжэгые Буряад Уласай габьяата артист Дабацу Юндунова оршуулаа. 

Зүжэгтэ Буряадай урдаа хараха артистнууд хабаадана. Гол рольнуудые Ородой Холбоото Уласай арадай артистнууд Лариса Егорова, Михаил Елбонов (хоёрдохи бүридэлдэ Ородой Холбоото Уласай арадай артист Людмила Дугарова, Буряад Уласай арадай артист Баста Цыденов) гэгшэд наадана. Аха үеын бэлигтэй артистнуудай үнэншэмэ һайхан наада хаража, харагшад сэдьхэлээ хужарлуулаа. Танхим соо нэгэшье сүлөө һуури байгаагүй. 

Зүжэг табихада уран зурааша шухала үүргэ дүүргэдэг гээшэ. Кристина Войцеховская һандаржа, һалажа байһан хүдөөгэй байдалые тайзанай шэмэглэлээр харуулаа. Эндэ Ород гүрэнэй эгээлэй юрын, гахайн, үхэр малай шэбхээр анхилһан хүдөө нютаг; хабар, зун, намар – гээд лэ hубариhан үйлэнүүд. Эдэ бүгэдэдэ эсэргүүсэһэн гэхээр ноб ногоохон талмайтай Василий Игнатьевичай шэнэ бууса… 

Yзэгдөөгүй ушар

Шабааһа шабартаа дарагдашаһан хүдөө һуурин соо резинэ сабхи үмдэһэн, хуушан одеялнуудаар оёһон дэгэлнүүдтэй, үнгэ зүһөө буурашаhан хубсаһатай, гэрэй ажалдаа, архинша үбгэдтөө, хара боро ажаһуудалдаа дарагдашаһан һамгад. Эдэнэй сүлөө сагтаа хэхэ бүхы юумэн гэхэдэ, хоб жэб хэлсэхэ (Эльзын хэлэһээр, “хоб жэбынь халбагаар эдихээр”). Зандарган абари зантай Зинын (Ородой Холбооной габьяата артист Дарима Сангажапова) ударидалга доро эдэ хоорто дуу дуулахал баатай. Һогтуу үбгэндөө наншуулаад, “сохёо хадаа дуратай” гэһэн ойлгосоһоо ондоо, һайхан, эрэ эхэнэр хоёрой хоорондохи нарин хандаса үзөөгүй эхэнэрнүүд.

“Эхэнэрэй хуби заяан, табисуур иимэл ха юм, тэсэхэл хэрэгтэй” гэһэн бодолтой эдэнэй ухаан сэдьхэлдэ үзэгдөөгүй үйлэ ушарна: үбгэнэйнгөө гээгдэhэнэй hүүлээр долоон хоногой үнгэрөөд байхада, 76-тай Эльза (Ородой Холбооной арадай артист Лариса Егорова) дурлашоо! Үй татай! Дүтэ нааша дуулдаагүй ушар! 

Жаргал эдлэхэ эрхэ бии гү? 

Хүнэй ажабайдал шүүмжэлхэдэ бэлэн. Эхэнэрэй юрын жаргал хүсэһэн эхэнэрые юундэ шоо үзэхэ юм? Наһатайшье һаа яагааб? Амтатай шэхэртэй сай уугаад, аргаахан хасараа үндэлсөө, юрын лэ хэрэг, байгаал юм ааб даа гэжэ hанахаар. Үгы даа, “бүхы нютаг зоной нюдэн дээрэ эрэ хүнтэй сай уужа яажа болохоб”. Энээнһээл эхилжэ, хоб жэб тарана. Ганса сай ууна бэшэ, эдэ хоёр наhатайшуул бэе бэеэ зохидшооно. Тиигэhээр 76 наһатайшье һаа, үшөөл сэбэрхэн Эльза 72 –той үбгэн Василий Игнатьевич хоёр бэе бэедээ дурлана. 

Yбгэнэй роль Ородой Холбооной арадай артист Михаил Елбонов ямар һайнаар, үнэншэмэ бэрхээр наадана гээшэб! Худал хуурмаггүй, үнэнхэ зүрхэнһөө этигэхээр. Эльзадэ орходоо, дээрэ байдалтай байhаншье hаа, энэ наhандаа баһа хубиин жаргал эдлээгүй. Залуу наһандаа дурлаһан басагаяа орхижо, эжы абынгаа үгөөр тэдэнэйнгээ олоһон басага һамга абаа. Бүхы наһаараа географиин багшаар ажаллабашье, нютаг можоһоо саашаа ошожо үзөөгүй. Тэрэниие наһатай болоо гээд, дуратай ажалһаань гаргажархина. Тиин тэрэ хотоhоо хүдөө нютаг нүүжэ ерээд, огород ургуулна бэшэ, харин ноб ногоохон газон тарина, сонхо дороо роза сэсэгүүдые тариха хүсэлтэй. Интернет соо уншажа, сэсэг тарихабди гэжэ Эльзые найдуулна.

Эльзын ажабайдал энэл тосхондо үнгэрөө. Немец яһанай коммунист абань хардуулан ошоо, эжынгээ сүлэлгэһөө ерэжэ, басагаяа олоторнь, үншэн хүүгэдэй байшанда үндыһэн байгаа. Хадамда гараад, жолоошон үбгэнтэеэ үгэшье андалдажа, хамта hуужа, сай уужашье үзөөгүй. Һаргама һайхан басага мэхэ гохын аргаар һамган болгоод, атаа жүтөөндэ абтажа, халтад гээл hаа тэрэ сохидог байгаа. Теэд ондоо байдал үзөөгүй энэ нютагай эхэнэрнүүд: “Саһан дээгүүр хүл нюсэгэн Эльза гүйжэ ябагша һэн. Хойноһоонь нэгэ толгой тухай набтар Петя үбгэниинь барижа сохихо һанаатай эрьюулхэ. Иимэл һэбхи хадань сохидог байгаа ха юм даа”, – гэжэ хэлсэнэ. 

Хэзээ нэгэтэ байдални һайжарха, ондоогоор, гоёор, жаргалтайгаар ажаһууха саг ерэхэ гэжэ хүлеэhээр байтарнь, наһан ябашоо. Хадамда гарахадаа, түрэ найршье хээгүй, сагаан платишье үмдэжэ үзөөгүй, тэрээнhээ байха үбгэнтэеэ таалалдажашье үзөөгүй. Кирзовэ сабхи үмдөөд лэ, үндэр һүеытэй гуталшье үмдэхэ саг болоогүй. Эльза үбгэеэ хүдөөлүүлээд байхадаа, гэнтэ солоохой ороно. Тиин тэрэ тон түрүүн город ошожо, гоё туфли абаад ерэнэ… 

Хубиин жаргал байдаг гү?

“Бурханай мартаһан” энэ холын хүдөө нютагта Эльза эжытэеэ хоюулаа урсахан гэр соо байрлаһан. Теэд үбгэнэйнгөө бариhан хоёр дабхар байшан соо жаргалтай һуугаа гү? Иимэл эрхэ байдалда өөдөө болоhон ори ганса Оля басаганиинь (Ородой габьяата артист Должин Тангатова) эжыгээ ойлгоногүй.

- Үгымни дуулангүй, тэрэ хүндэ хадамда гараа һаашни, “толгой муутай зоной байшанда” тушаахаб, - гэжэ тэрэ занана. - Тиитэрээ хадамда гарахаа һанаа һаа, юундэ намда хайшан гэжэ ажаһуухыемни заагаагүй юмши?! Би яагаад шамгүй байха гээшэбиб? – гэжэ байжа тэрэ уйлана.

“Яагаа һүрхэй юм, үбгэеэ хүдөөлүүлжэ үрдеэгүй аад, архи уудаггүй, үшөө гэр байратай үбгэниие саб шүүрэжэ абахань”, - гэжэ хүдөөгэй хобуушад атаархана. 

- Та намтай гэрлэхэ гүт? Намайе сохихогүй гүт? Ягаан плати, сүүмхэ абаха гүт, хаа-яашье һаа, намтай хөөрэлдэдэг байха гүт, - гэжэ Эльза Василий Игнатьевичта юрын юумэн тухай хэлэнэ. 

Василий Игнатьевич плати, сүүмхэһээ байха бүхы газар дэлхэй бэлэглэхээр бэлэн. Хотодо байһан гэрээ худалдаад, хоюулаа аяншалая гэжэ дурадхана. Теэд иигээд һайханаар үйлэ дүүрэшэнэгүй. 

“Энэ хүншни гэрыешни буляаха хүсэлтэй”,- гэжэ Оля басаганиинь зөөриингөө түлөө мэгдэнэ. Василий Игнатьевичай хүбүүн бэринь баһал тэрэнэйнгээ байра тухай hанаата боложо, элдэбээ гарана. Эдэнэрэй хэнииньшье эжы, абамнай хүгшэрһэншье һаа, хубиин жаргалтай байха эрхэтэй гэжэ ухаандаашье оруулнагүй. Ганса зөөриин түлөө хэрэлдэжэ, наншалдажа, хэлэ ама гаргана. 

Зүжэгэй һүүлээр... 

Эльзын дүрэ, сэхыень хэлэхэдэ, зүршэлдөөтэй гэжэ hанагдана.

“Ямаршье hаань, нүхэрөө алдаад, долоон хоногшье үнгэрөөгүй байхадань, хайшан гээд дурлашаха юм? Буряадшье, ородшье, бусадшье арадта ажабайдалай ёhо журам гэжэ байгаа. Дүтынгөө хүниие hүүлшын харгыда үдэшөөд, дүшэн гү, али дүшэ юһэн хоног соо хойноһоонь маани мэгзэм уншажа, уялгаяа дүүргэхэ байгаа бэшэ гү”,- гэжэ зүжэгэй һүүлээр хэлэхэ зоншье байгаа. 

Имагтал Лариса Егорова өөрынгөө бэлиг шадабариин ашаар аргаахан, зохидхон абари зан харуулжа, Эльзын дүрэ «абаржа» шадаа. Бүхы наһандаа эрэ нүхэрэйнгөө дарлалтада байһанаа, гэнтэ сүлөө байдал мэдэрһэн эхэнэрэй дүрэ актриса ехэ зохидхоноор, шадамар бэрхээр, үнэншэмөөр харуулаа бшуу. 

Эльза Василий Игнатьевич хоёр сайгаа уужа һууна

Хүдөөгэй хүгшэд хобоо хөөрэлдэжэ байна

Гол рольнуудые гүйсэдхэһэн Лариса Егорова Михаил Елбонов хоёр зүжэгэй һүүлдэ 

Литовско режиссёр Тадас Монтримас болон сценограф-уран зурааша Кристина Войцеховская хоёр уригдажа, энэ ажал бүтээгдээ 

Буряад театрай жасаһаа гэрэл зурагууд абтагдаба