Блогууд 28 aug 2020 2014

Реквизиторнүүдэй ажабайдалһаа...

Зүжэгшэдтэй хамта харагшадай сэдьхэл мэдэрэлыемнай “мэхэлэн” эзэлдэг реквизитор ажалшадтай, тэдэнэй ажалтай танилсаябди

Зүжэг гээшэ эди шэдитэ хэрэг гээшэ, юундэб гэхэдэ, тайзан дээрэ боложо байһан үйлэ ябуулганууд маанадые тад ондоо байдал руу гү, али тад ондоо түүхэтэ саг руу абаашажархидаг ха юм. Хүшэгын саанахи байдал харагшад бидэндэ харагдадаггүй, үзэгдэдэггүй, тиимэһээ ехэтэ анхаралыемнай татадаг, һонирхолыемнай хүдэлгэдэг. Мүнөөдэр бидэ Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрай реквизидүүдэй таһаг руу шагааябди. Тиигээд зүжэгшэдтэй хамта маанадай сэдьхэл мэдэрэлыемнай “мэхэлэн” эзэлдэг реквизитор ажалшадтай, тэдэнэй ажалтай танилсаябди.

Манай театрай реквизидүүдэй таһагай даагшаар гурбан жэлэй туршада Жаргалова Галина Уржинцыреновна хүдэлнэ. Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэһэн нэрэ зэргэтэй Галина Уржинцыреновна буряад арадайнгаа соёл урлалай ажалда 44 жэлэй туршада хүдэлһэн баян намтартай.

 - Галина Уржинцыреновна, Таниие мэргэжэлээрээ хүгжэмшэн гэжэ бидэ мэдэнэбди. Ажалайнгаа намтар тухай хөөрэжэ үгыт, ямар ушарһаа Буряад драмын театртай хуби заяагаа ниилүүлхэ гэжэ шиидээбта?

- Нэн түрүүн хэлэһүү, Буряад драмын театрта би хамта дээрээ хорёод жэлэй туршада хүдэлнэб. Ажалай намтарни 1975 онһоо эхитэй. Тэрэ жэл энэ Улаан-Үдэ хотын хүгжэмэй училищи дүүргэжэ, үхибүүдтэ дуу зааха багша ба буряад үндэһэн инструментнүүдэй оркестрэй хүтэлбэрилэгшэ гэһэн хоёр мэргэжэл абажа гараһанби. Үшөө юутан ябахадаа Зэдэ аймагай Алцак нютагай Валентин Жаргалов гэжэ дуунай таһагта һурадаг хүбүүнтэй наһанай харгыгаа холбожо, хоюулаа нэгэ жэл училищиеэ дүүргээ һэмди. Нютагтаа нэгэ жэл соёлой байшанда хүдэлөөб, Валентин нүхэрни Ленинград хотын консерваторидо һуража байһан аад, “Байгал” ансамблиин урилгаар солист боложо бусахадань, суг хамта хоюулаа тиишээ ажаллахаяа ороо һэмди. Би оркестрэй бүридэлдэ хуур, ятага дээрэ наададаг хүгжэмшэнөөр ба хоорой бүридэлдэ дуушанаар 1999 он болотор хүдэлөөб. Хайрата нүхэрни 1994 ондо сагһаа урид наһа барашоо һэн. Тиигээд һургуулиин наһанай гурбан хүүгэдөө орхёод, “Байгал” ансамбльтаяа гастрольдо гарахань хүндэ хүшэр болоо һэн, тэрэл шалтагһаа боложо, Буряад драмын театр руу инженерээр ерээб. Хүдэлжэ байтараа, “Үльгэр” театр руу ошооб, тэндэ хүдэлһөөр наһанай амаралта - пенсидэ гараа һэм. Тиигээд эндэ костюмер хэрэгтэй болоо гэжэ дуулаад ерэһэмни, ажалда абаа. Хоёр жэл соо Долгорма Леонидовнатай костюмерээр хүдэлөөб, тиигэжэ байтарнай манай постановочно талаар даагша Юрий Николаевич Норбоев дуудаад, реквизидүүдэй таһагые даажа абагты гээд, оруулаа. Гурбадахи жэлээ реквизидүүдэй таһагай даагшаар хүдэлжэ ябанаб.

- Реквизитор гээшэ харюусалгатай ажал гү?

-   Реквизитор гээшэ театрай ажалшан, харин тэрэнэй гол зорилгонууд, уялганууд гэхэдэ, бүхы театрай реквизит хадагалаад, зүжэгэй табигдаха бүхэндэ гаргажа, тэдэниие бүридүүлхэ, бэлдэн табиха, тааруулха, наймаа дэлгүүрһээ абаха юумыень худалдан абаха гэһэн ажалтай гээшэ. 

  Реквизит гээшэ зүжэгэй ябасын туршада тайзан дээрэ байдаг, зүжэгшэдэй хэрэглэдэг зөөри зүйлнүүд гээшэ гэжэ тодоруулан хэлэһүү.

  Өөрын баһал онсо шэнжэтэй, харюусалгатайл ажал юм ааб даа. Тайзан дээрэ амиды бэшэ, тиигээшье һаа, баһал наададаг, зүжэгэй ябасада хабаададаг хэрэгсэлнүүдыень зогсохо, хэбтэхэ, байха газартань табиха, антракт соо ондоо үйлэдэ бэлдээн болохо, бүхы юумэеэ табижа үрдихэ ёһотойш, үйлэ үзэгдэлнүүдэй дунда гэрэлэй унтарха сагта, харанхыгаар баһал һэлгэгдэхэ юумэнэй байгаа һаань, һэлгэхэш. Мүнөө сагта эрилтэнүүд ондоо болоо, эдихэ ууха юумэн бодото дээрээ табигдаха ёһотой, тиимэһээ зүжэгэйнгээ урда тээ эдеэ ундыень бэлдээд, шанаад байха хэрэгтэй.

- Танай ударидалга доро ажалшан бии гү?

- Бии, мүнөө залуу хүбүүн ерэнхэй, Намдаков Соном гэжэ нэрэтэй. Тэрэнэй хажуугаар, манай тайзанай ажалшад, монтировщигүүд ехэ туһалдаг, булта бэе бэеэ дүнгэлсэн, дэмжэлсэн хүдэлдэгбди, нэгэ нюдарган мэтэ. Театр соо тиимэ байдалгүй һаа, хэсүү гээшэ.

  - Заа, шэнэ зүжэг табихамнай гэһэн зарлиг бууба гэлэй, яагаад ажал эхилдэг гээшэб?

- Нэн түрүүн манай техническэ бүлгэмэй суглаан болодог, тэндэ театраймнай гол уран зураашан тайзан дээрэ ямар эд баран байхаб, зүжэгшэд ямар хубсаһатай, ямар реквизидүүд байха ёһотойб гэжэ хөөрэдэг, декораторнуудта ба бутафорнуудта эскизүүд дээрэ бүтээхэ, урлаха юумыень харуулдаг, маанадта хэды аяга табаг, ямар стол стул дархалагдаад ерэхэб, ямар реквизидүүд байхаб гэжэ хэлэхэ, хөөрэхэ. Тиигээд лэ тэрэ тоолоотой, согсолоотой бэшэлгээрнь бэлдэдэгбди.

- Яагаад гастрольда гарадагбта? Тэрэ олон зэр зэмсэг, зүйлнүүдээ бултыень ашаад абаад ябадаг гүт?

- Зарим зүжэгүүднай олон томо декораци, реквизидүүдтэй һаань, гастрольдо гарахадаа, хүнгэлдэгбди. Багахан дүрсэтэй болгоод бүтээгдэхэ, тоогоорынь үсөөн болгохо саг ерэдэг. Тиигэжэ хүнгэлэгдэһэн вариант абажа ядадагбди.  Жэшээнь, аяар холын Хальмаг Улас юумэеэ эльгээхэдээ, “Оройтоһон дуранай охин” гэһэн зүжэгэй олон үхэрнүүдэйнь хахадынь ошоо һэн, хото хорёонь багахан болгогдоо һэн. Үшөө нэгэ ондоо зүжэгтэ, жэшээнь, хоёр метр утатай луунуудай баг дүрсэнүүдые үмдөөд ябадаг һаань, гастрольдо гарахадаа нэгэ жаа, багахан дүрсэтэй малгайнуудые бутафорнууд бүтээжэ үгөө.  

  Гастрольдо гарахын урда тээ нарин хууляар юумэеэ бэлдэхэш. Зүжэг бүхэн өөрын саарһа дансатай, өөрын тусхай паспорттой байдаг юумэ. Тэрэ паспортын ёһоор лэ хуу ябталан бэлдэхэш, зургаан аяга һаань, зургаан аяга, гурбан стул һаань, гурбан стул гэхэ мэтэ гээд лэ...

- Тэһэрхээр юумэнэй байгаа һаань, хуу бултыень орёодог юмта даа, жиирэглэдэг...

- Тиимээ, элдэб юумээр, бүдөөр гү орёохо, жиирэглэхэ ушар болохо, тиигээд түлхеэд ябаха гоё мөөрнүүдтэй зохид хайрсагуудтайбди, тэдээн соогоо таб байса бултыень эмхилээд лэ, абаад ябадагбди.

- Би Санкт-Петербург хотодо үнгэргэгдэжэ байһан Театральна Олимпиадада “Бэлшэрэй түүхэ” зүжэгээ харуулхаяа бэлдэжэ байһан видео дээрэ харааб, та хүшэгын саана бүхы зүжэгтөө хабаатай юумэнүүдээ таатай гоёхоноор эмхилээд байгаат. Эндэхэнэнь үмдэдэг боото сабхинуудынь, тэндэхэнэ гарай харшиин дэнгүүд, тэрэнэй  саанахана саарһаар хэгдэһэн онгосонууд...

- “Бэлшэрэй түүхэ” гээшэ жэгтэй гоё зүжэг юм аабдаа. Ажалшан бүхэн зүжэгэй урда тээ өөр өөрынгөө ажал хэдэг, монтировщигууд тэрэ уһа эюулхэ томо бассейнээ бэлдэхэ, костюмернүүд хубсаһа хунарыень элюудэхэ, бэлдэхэ. Харагшадай хаража байхада, аргагүй һайхан зүжэг, теэд зүжэгшэдээ хайрладаг аабзабди, зандаа удаахан нойтон хубсаһан соо наададаг ха юм, теэд нэгэшье хүн һүүлдэнь үбдөө хабдаа гэжэ байгаагүй. 

- Та зүжэгэй ябажа байхада ходо хүшэгын саана реквизидүүдыень гартань барюулжа, үгэжэ байдаг гүт?

- Зүжэгшэн бүхэн гартаа баряад гарадаг юумэеэ тайзан дээрэ алин зүгһөө гараха таладаа табидаг. Режиссёрой туһалагшын хажууда шэрээ дээрэ бултыень ябталдагбди. Энэ зүжэгтэ Чимит Дондоковой хүшэгын саана гүйжэ ерэхыень тэрэ харшин дэнгүүдээ аһаагаад хүлеэдэгби, юһэн дэнгүүдые барюулдагби. Һүүлдэнь булта онгосонуудаа абаад гараха, тэдээнүүдэй хажуу тээшээ хэлтынгүй сэхэ ябахыень, хабтайлгахаш. Теэд норохогүйн тула, сабуу юумээр будаатайшье һаа, уһан сэсэрээд лэ байдаг.

- “Старик и море” гэһэн зүжэгтэ Баста Цыденовэй наадаһан үбгэн мандал бүтээдэг ха юм. Тэндэ олон реквизидүүд хэрэглэгдэдэг. Үнэхөөрөө  фруктнуудшье байдаг.

- Тиимэ, тэндэ үнгэ бүриин элһэн бии, тэрэ хадаа Байгалай эрьеһээ   асарагдажа, шэрдэгдэһэн, будагдаһан элһэн гээшэ. Тэрэнэй хажуугаар элдэбын жаахан шэл шонхо, яһан юумэн ородог. Нэгэ таладань гоё саарһатай шэхэрнүүд байха, нүгөө таладань томо жэжэ шагайнууд, хүүгэдэй нааданхайнууд, элдэб үнгөөр шэрдээтэй модон кубигууд, алим жэмэс, банан, апельсин юумэн, олон юумээр гоёогдодог. Булта ами аминдаа туулмаг соо байха, тэндэһээ гаргаад лэ, хөөрэжэ, наадажа байжа мандалаа бүтээдэг.

- Эдэ олон үй түмэн, мянган юумэнүүдээ хаана хадагалаад байдаг хүмта?

- Теэд эдэ багахан, жаа жуу юумэнүүд иигээд кабинет соомни байна, томохон юумэнүүд тайзанай нүгөө талада, эд бараанай склад гээд байдаг, тэндэ хуу хадагалаатай. Зүжэг бүхэнэй реквизидүүдые нэгэ хайрсаг соо хадагалха гэжэ оролдодогби.   

- Танай артист, хүгжэмшэн ябаһан дүй дүршэл энэ ажалдатнай нүлөө үзүүлнэ гү?

- Энэ соёлой һалбарида хүдэлһэн хүн хадаа, бүри гоё, мэдэхэ ажалаа хэлсэжэ ябанаб, зохид гэжэ һанагшаб. Тайзанай хойно, тайзан доро, тайзан дээрэшье ябаһан хүн хадаа, театрай онсо шэнжыень ойлгохотой байхадаа, намда һониншье, хүнгэншье байдаг. Теэд театраймнай реквизит гээшэ тад ондоо, багаханшье юумэн булта удхатай, хэрэгтэй. Багаханшье һаа, шубуунай үдэн хэрэгтэй болохо, бултыень суглуулхаш, хаянгүй хадагалаад байхаш.

-  Нэгэ репетициин үедэ зүжэгшэн олон набшаһануудые агаарта дэгдээн шэдэжэрхихэдэнь, репетициин удаа тэдэнээ бултыень суглуулжа абаат. Тэрэ үдэр хэды репетици болооб, тэды дахин суглуулаа болоно гүт?

- Тиигээб даа. Декораторнууд хээд асарна ха юм бэлэн юумэ, тиигээд зүжэг бүхэндэ шэнээр хэжэ байха арга байхагүй, бултыень суглуулаад абахаш.

- “Шэнхинүүр шулуунууд” гэһэн зүжэг соо саһан ородог...

- Тэрэ целлофанаар хэгдэһэн тайзанай зорюута саһан гээшэ. Зүжэг соо хоёр дахин саһан ородог. Антракт соо тэрэ саһаяа хамаад абадагбди, тон муухай болоһон юумыень хаяхаш.

- Иигээд булта тайзанай албангүүд гэһэн нэрэтэй ажалшад бэе бэедээ хамһалсан хүдэлдэг ха юмта даа...

- Тиимээ, булта һэргэгээр, зүжэгэйнгэээ ябасын һудал шангаар баряад байха гэжэ оролдодогбди, гэнтэ элдэбын хүлгөөн юумэнэй болоо һаань, бэе бэедээ туһалхаш, харалсажа байхаш. Жэшээнь, “Оройтоһон дуранай охиндо” костюмернүүд олон хубсаһа үмдэхүүлдэг, хубсаһаяа хурдаар һэлгэхэдэнь, гутал юумыень үмдүүлсэхэш, туһалхаш.  

- Мүнөө “Аадар” гэһэн зүжэгэй бэлдэлгэ түлэг дундаа, эгээл һонин реквизит гэжэ юун байнаб?

- Ехэ онгосо кораблиин хонхо, тэрэмнай томо хонхо гээшэ.  

- Заа, манай асуудалнуудта дэлгэрэнгы харюунуудые үгэжэ, ажал тухайгаа хөөрэжэ үгэһэндэтнай баяр баясхаланиие мэдүүлнэбди, саашанхи ажалдатнай амжалта хүсэнэбди.

- Би түрэл театрайнгаа бүхы цехүүдтэ, зүжэгшэдтэ, уран һайханай таһагта, захиргаанда, бэлэн бэшэ ажал эб нэгэн хэжэ ябаһан бүхы ажалшадтаа һайниие хүсэнэб...   

 Намжилма Цыденова, Буряад драмын театрай уран зохёолой таһагай мэргэжэлтэн

 

 

Фото: Буряад театрай жасаһаа