Полковник бэшэнэ…

Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй академическэ драмын театр Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан хоёр зүжэг бэлдэбэ
Намжилма Цыденова, Буряад театрай уран һайханай таһагай мэргэжэлтэн
1232

Эндэ һая «Амиды бусаһанайш түлөө» гэһэн зүжэг бэлэн боложо, тушаагдаа һэн.  Цырен-Дондок Хамаевай «Хэнзэ ногоон» зохёолоор шэнэ инсценировкэ Саян Жамбалов бэшэжэ, тус зүжэг найруулан табяа.

 Олег Юмов мүнөө «Полковник бэшэнэ» гэһэн телезүжэг найруулан бэлдэбэ. Манай арадай бүргэд хүбүүдэй нэгэн болохо Советскэ Союзэй Баатар Владимир Борсоевай хубиин дэбтэрнүүд ба бэшэгүүд дээрэ үндэһэлжэ найруулагдаһан  энэ зүжэгые харагшад октябриин 28 –һаа АТВ телесубаг дээрэ хараха аргатай.

Энэ зүжэгэй бии болоһон ушар тухай, бэлдэлгэ тухай Олег Юмовһээ асуубабди.    

- Олег, бидэ мэдэнэбди Та олон тоото зүжэгүүдые табиһан театрай уран найруулагша, Москва хотодо кинодо хабаатай олон түсэлнүүдые бэелүүлһэн кинорежиссер гээшэт. Теэд энэ “Полковник бэшэнэ” гэһэн телезүжэг театрай маягые телевидениин маягтай ниилүүлжэ, нэгэдүүлжэ найруулһан Танай түрүүшын дүршэл болобо. Тиимэһээ, манай асуудал иимэ. Суута сэрэгшын хубиин дэбтэрнүүдэй ба бэшэгүүдэй хүсөөр баатар тухай телезүжэг найруулха гээшэ орёо хэрэг гээшэ гү?

- Хамагай шухалань гэхэдэ, энэ зүжэгэй герой – үнэн байһан хүн, амиды ябаһан сэрэгшэ ха юм, тэрэнэй хэһэн үйлэ хэрэгүүд бодото дээрээ хэгдэһэн. Тиимэһээ зүжэгэймнай жанр хадаа вербатим гээд нэн түрүүн тодоруулха шухала. Вербатим гээшэ үнэн болоһон үйлэ ябадал дээрэ үндэһэлэгдэһэн зүжэгэй жанр.

Зүжэгэй гол герой болохо Владимир Бузинаевич Борсоев юрын хүн бэшэ, Советскэ Союзэй Баатар, габьяа гаргаһан сэрэгшэ. Зүжэг соогоо ганса наһанайнь намтар хөөрөө бэшэбди. Дотортоо һанажа, шэбшэжэ ябаһан һанал бодолнуудаа бэшэһэн дэбтэрнүүдһээнь энэ хүнэй дүрэ, досоохи байдал, мэдэрэлнүүдыень харуулха гэжэ оролдообди. Үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн хүн тухай домоглон хөөрэхэдөө, эгээл харюусалгатай юумэниинь гэбэл, нэрэ һүлдыень доошонь дарангүй, тэрэнэй хажуугаар амиды бурханиие шэнгеэр үргэжэ бэшэ, бодото дээрээ  ямар хүн байгааб гэжэ үнэн сэхэ харуулха гээшэ манай шухала зорилго байгаа.

- Иимэ телезүжэгэй онсо шэнжэнь гэжэ юуб?

- Театрай зүжэг абаад хэдэн камераар булгаад харуулдаг түхэл бэшэ. 50 % хубинь кино шэнгеэр найруулаатай, видео, интернет үзэдэг харагшадай анхаралда таарама буулгабари. Иимэ телепремьера Буряад театрай репертуар соо түрүүшын хараасгай гэебди, Буряад Уласай дэбисхэр дээрэ анхан иимэ зүжэг баһал байгаагүй. Энэ тахал үбшэнэй шалтагһаа боложо, харагшаднай театртаа ерэхэ аргагүй, тиимэһээ энэ сагай байдалда тон тааруу түсэл гэжэ һананаб.

- Фронтоһоо бэшэгдэһэн бэшэгүүд ба хубиин дэбтэрнүүд дээрэ үндэһэлжэ найруулагдаһан ондоо зүжэгүүд  тухай дуулаа, хараа һэн гүт?

-  Иимэ зүжэгүүд байдаг юм бэшэ гү даа. Минии багша Сергей Женовачай  хэлээшээр,  театрай оршондо, киногой оршондо маанадһаа урид бүхы юумэн болоһон, бэелүүлэгдэһэн. Тиигээшье һаа, дайнай үеын дэбтэрнүүд үсөөн, илангаяа буряад яһанай сэрэгшэдэй. Энээн тухай  манай уласай гүрэнэй архивай захирал Бутит Цыдыпмункуевна Жалсанова тэмдэглэнэ һэн. Нээрээшье,  Владимир Борсоев шэнги иимэ тодоор, һарадаа дүрбэ-таба дахин дэбтэр соогоо ажаглалтануудые хэжэ, заримдаа бүри сэдьхэл хүдэлгэмөөр уянгануудые бэшэдэг зон хомор байгаа. Тиимэһээ манай нютагай, манай яһанай  хүнэй  уран шадамараар  ород хэлэн дээрэ бэшэжэ дамжуулһаниинь маанадта аза талан боложо үгөө.

   Дайнай дүрбэн жэлые гаталһан Владимир Борсоевай нюдөөр бидэ дайшалхы замыень харанабди. Зохёожо бэшэһэн бэшэ, бодото байдал тухайгаа бэшэһэн бодолнуудынь, мэдэрэлнүүдынь. Энэл үнэнииень харагшадтаа зорюулаабди. Харин, Агууехэ Илалтые угтаагүйнь маанадта ехэ харамтай байна, хоёр һара урид баатарай үхэлээр унаһан ха юм.

- Энэ хүн юрэ бэшэ гэнэт, олон бэлиг абьяастай, буряад арадаймнай гайхамшиг хүбүүдэй нэгэн  байгаа гэжэ тоолоно гүт?

- Намтарынь харабал, Владимир Борсоев хадаа багаар үншэрһэн, гурбан аха дүүгэй дундахи хүбүүн байгаа, Буян ахатай, Илья дүүтэй. Хүдөөгэй юрын хүбүүд, бэеэ тэжээхын түлөө хара ажал хэжэ,  юу хээ үзэжэ, халуун шулуу һайса долёоһон гэжэ ойлгохоор. Һанаад үзэгты, 20-хи зуун жэлэй тэрэ гушаад онуудта хара толгойтой хүбүүн Ленинградай артиллерийскэ училище дүүргээд, Москва хотын Фрунзын нэрэмжэтэ сэрэгэй дээдэ һургуулида һуража гараа. Миин юрын хүн тиигэжэ шадаха гү?

   Драматурги соо бидэ хэлэдэгбди – геройн үгэнүүдые шүүмжэлхэ бэшэ, үйлэ хэрэгүүдыень шүүмжэлхэ шухала.  Борсоевай хэһэн үйлэ хэрэгүүдэй, туйлаһан амжалтануудай шанар, удха шэнжыень сэгнэн ойлгомоор. 

  Би мүнөө энээнэй хажуугаар Доржи Банзаров тухай ажал ябуулжа байнаб. Тэрэнэй намтар үзэхэдэмни, баһал мундаг хүн байһан, 1830-40 - аад онуудаар Санкт-Петербург, Казань хотонуудаар һураад ерэһэн габьяатай. 

  Бидэ, буряад арад, иимэ гүнзэгы түүхэтэйбди, харин энэ түүхые амиды, маанадтал адли, хүнүүд өөрынгөө алдарта хэрэгүүдээр бүтээнэ  ха юм даа.

- Борсоев сэрэгшын зам тухайнь дэлгэрэнгыгээр үзэжэ, ехэ шэнжэлхы ажал ябуулһан байнат, намтарайнь үшөө ямар зүйлөөр бахархахаар  гээшэб?

- Дайнай дүрбэн жэл соо сэрэгшын намтар, карьера гээшые түргэн хэһэн хүн. Капитан байгаад полковник болоһон. Yнөөхөөр лэ, сэрэгшын, баатарай  абьяас бэлигтэй хүн байжа дээшээ гараа. Дайнай газарта бүхы хүнэй нюдэн доро алба хаажа, үнэн габьяа туйлаашье һаань, атаархаха зон олдоод лэ байдаг байһан ха. Теэд түрэл Орондоо үнэнхэ зүрхэнһөө дуратай, бүхы наһанайнгаа ажал хэрэг болохо – сэрэгшын заяандаа үнэн сэхэ хандасатай хүн байгаал даа, юу хэлэхэб.

- Бэрхэ уран зохёолшо болохо байгаа гү?

- Дайе амиды гаталжа гараһан һаа, боложошье магад байгаа. Уран   һайхаанаар бэшэхэ тээшэ таталгатай байжа, хаа-яандаа байгаали, тойроод байһан оршон тухайгаа уянгатуулан бэшэжэрхидэг байһан. Тэрэ зураглалнуудынь сэрэгэй романтика гэһэн  жанр гээд тэмдэглэмээр. Дайнай янза бүриин абяанууд, буу шугай зэдэлээн, газаа нохой хусажа байна, почтальон хашхарна, самолет ниидэнэ гэхэ мэтые суглуулаад саарһан дээрэ гаргаһаниинь, гайхалтай. Минии һанахада, хараһан хүн иигээд бэшэжэ шадахагүй. Өөрын тиимэ досооһоо хүсэлтэй, табисууртай байһыень гэршэлнэ.

- Энэ зүжэг бүтээгээд байхадаа, бүхы түсэблэһэн юумэеэ дууһань бэелүүлээ гүт, юун гэжэ һананабта, сэдьхэлдэтнай ямар мэдэрэл тогтоноб? 

- Иимэ шанга сэрэгшын дурасхаалда зорюулжа зүжэг бэлдэһэндээ урма баяртай байнабди. Хэдэн олон жэлдэ энэ материал архив соо хэбтээ, номууд  гаргагдаһаншье һаа, театрай гү, али киногой аргаар дурсагдаагүй. Буряад ёһотой эрэ хүнэй наһанайнь драматай олон зон танилсаха, хараха, манай арадай түрүү хүбүүдэй нэгэн Владимир Борсоев гэжэ ямар хүн байгааб, ямар һанаа бодолтой, ямар хуби заяатай байгааб гэжэ мэдэрхэ, бодомжолхо, омогорхохо.

  Би иимэ прозоор бэшэгдэһэн зохёолнуудаар хүдэлхэ дуратайб. Найруулгын элдэб үлүү булуу юумэ холингүй, худхангүй, энэ автор байна, тэрэнэй бэшэһэн зохёол, текст байна. Зохёол соо хэлэгдэһэн юумэн, авторай хараа бодол тайзан дээрэһээ үнэн сэхээр, тодоор, тэрэл байһан зандаа дуулдаха ёһотой гэжэ һанагшаб. Энэ зүжэгнай камерна түхэлтэй, харагша бүхэндэ гансал тэрээндэ хөөрэжэ байһан шэнги мэдэрэл түрүүлхэ зэргэтэй. 

- Нэгэ хэсэг, сери соо Илья дүүдээ бэшэһэн бэшэгүүдынь буряад хэлэн дээрэ уншагдажа байхыень ойлгооб

- Табадахи хэсэг буряад хэлэн дээрэ наадагдаа. Гол героймнай Владимир Борсоев  Баяндайһаа уг гарбалтай ха юм, тиимэһээ эрхүү аялга дээрэ хэдэн бэшэгүүдыень оршуулаабди. Аха дүүтэеэ ехэ дүтын холбоотой байгаа, һанаагаа табидаг, зободог, гүнзэгы хүн шанарыень харуулха зорилготой түрэл хэлэн дээрэнь оруулаабди. Оршуулжа туһа хүргэһэн Булгита Урбаева-Халматова, Серафима Балданова гэгшэдтэ баяр хүргэнэбди.

  Түүхэтэ дансанууд болоһон Владимир Борсоевай хубиин дэбтэрнүүд ба бэшэгүүд Буряад Уласай гүрэнэй архивта наринаар хадагалаатай байдаг. Тэдээниие хараха, үзэхэ арга боломжодо хүртөөһэн архивай  захирал Бутит Жалсановада баяр баясхаланаа мэдүүлнэбди.

- Илья дүү хүбүүнэйнь хүбүүн Илья Ильич Борсоев энэ хэрэгтэтнай туһа хүргөө, үри һадаһаниинь болохо ганса энэ хүн гү?

-  Владимир Борсоевай басаганиинь дайнай эхилжэ байхада түрэһэн, Сырена гэжэ нэрэтэй, Украинада ажаһуудаг. Суута сэрэгшын үри һадаһан болохо хүнэй ерээд хөөрэжэ, дурсажа, туһалжа  байхадань хэды урматайб даа, Илья Ильич 1940 оной хүн, абгаяа нюдөөрөө хараашьегүй һаа, эжы абынгаа дурасхаалнуудһаань, олон бэшэгүүд, фотозурагуудһаань үнэр шэнгэһэн. Ная наһаяа алхалһан гэхээр бэшэ, ехэ хүнгэн, солбон бүһэтэй хүнтэй уулзаабди. Баһа халуун баяр баясхаланаа мэдүүлнэбди.

- Саарһан дээрэ байһан ганса текстһээ эхилээд лэ, ямар һайхан телезүжэг бүтээбэ гээшэбта, зарима тээнь уярхаар, зарима тээнь гуниглахаар. Энэ түүхын эсэсые мэдэжэш байгаа харагшад ямар нэгэ ехэ һаруул мэдэрэлдэ абтан, найдалаар эльбүүлэн хараха гэжэ баярланаб...

- Теэд, энэмнайл, ородоор хэлэбэл, искусство целого ха юм даа. Театрай бүхы албангуудай нэгэдэжэ хэһэн ажал. Гол геройн дүрые наадан тоглоһон, ами оруулһан зүжэгшэн Солбон Ендоновай аша габьяа ехэ. Энэ зүжэгнай моноспектакль ха юм даа. Ганса хүнэй наададаг зүжэг харуулха гээшэдэ дээдэ гарай зүжэгшын шадабари, дүршэл хэрэгтэй. Солбон Ендонов энэ харгыда батаар оронхой, ургажа ябаһан бэрхэ артист. Түрүүшын монозүжэгээрнь амаршалнаб.

  Зүжэгэймнай оршондо дабташагүй уянга оруулһан хүгжэмшэн Сойжин Жамбалова кадр соо баһа хабаадалсана, дуулана, абяа дууряана, хүгжэмөө татана.

 Октябриин 28 –һаа эхилжэ АТВ телеканалаар хэсэг хэсэгээр харуулагдаха, олон тоото харагшадаа тогтоон харахыень уринаб.

- Асуудалдануудтамнай һонин харюунуудые үгэһэндэтнай баярые хүргэнэб!

Читайте также